Ostróżka polna – właściwości, zastosowanie i skutki uboczne

Ostróżeczka polna, zwana także ostróżką polną jest niewielką rośliną, należącą do rodziny jaskrowatych. W stanie wolnym występuje przede wszystkim w środkowej części Europy. W Polsce najczęściej można ją spotkać, porastającą tereny nizinne oraz pogórze. Ostróżka polna to lekko trujący chwast, który często występuje głównie w zbożach. Mimo niewątpliwego uroku, raczej nie wzbudza powszechnego zachwytu. Roślina ta w ostatnich kilkudziesięciu latach została przetrzebiona przez coraz bardziej rozpowszechnione herbicydy prewencyjne. Już od wielu wieków znano i wykorzystywano działanie tej niepozornie wyglądającej rośliny. Dawniej, jej rozdrobnione nasiona służyły do zwalczania pasożytów zewnętrznych u ludzi, a także zwierząt. Kwiaty ostróżki używane były także do barwienia tkanin na zielono, a po zmieszaniu z ałunem na niebiesko.

Biologia

Ostróżeczka polna jest jednoroczną lub dwuletnią rośliną o wysokości około 70 centymetrów. Fioletowe lub jasnopurpurowe kwiaty ostróżki zebrane są w koszyczki. Górna część okwiatu posiada charakterystyczną ostrogę, stąd nazwa tej rośliny. Jej owocem jest mieszek zawierający ciemnobrunatne nasiona. Ostróżeczka polna posiada głęboki system korzeniowy, dzięki któremu może przetrzymać długie okresy suszy. Okres kwitnienia rogulki, jak również nazywane jest to zioło, trwa od czerwca do późnej jesieni. Można ją spotkać w wielu miejscach, ponieważ ostróżka polna rośnie na łąkach, przydrożach, pastwiskach i w zaroślach. Jest to gatunek wskaźnikowy gleb o dużym stężeniu wapnia. Powszechnie uważana jest za zwyczajny, nieprzydatny chwast, jednak to bardzo niesprawiedliwa opinia o tej roślinie. Niewiele osób bowiem wie, jakie lecznicze działanie wykazuje ona wobec organizmu człowieka.

Uprawa

Jeśli zechcielibyśmy posiadać tę ozdobną i leczniczą roślinę we własnym ogrodzie, wystarczy jej nasiona wysiać do podłoża wiosną lub jesienią. W uprawie, ostróżeczka polna jest niewymagającą rośliną preferującą osłonięte od wiatru stanowiska nasłonecznione. Najlepiej rośnie na glebach przepuszczalnych, żyznych, o odczynie zasadowym. W pielęgnacji ostróżki najważniejsze jest jej podlewanie. Roślina ta jest bardzo odporna na ataki chorób i szkodników, dlatego przy zapewnieniu jej optymalnych warunków rozwoju, nie powinna sprawiać żadnych kłopotów.

Zbiór i suszenie

Jako surowiec lekarski zbiera się kwiaty lub ziele ostróżki. Kwiaty należy zrywać ręcznie, natomiast ziele ścinamy w okresie pełnego kwitnienia. Zebrane części rośliny suszymy w miejscu cienistym albo w suszarni w temperaturze 35 stopni Celsjusza. Ta miododajna roślina powinna być przechowywana w zamkniętych i ciemnych pojemnikach. Cała roślina, za wyjątkiem kwiatów, jest trująca!

Właściwości i zastosowanie

Należy pamiętać, iż ostróżeczka polna jest przede wszystkim rośliną trującą, jednak jej stosowanie nie jest całkowicie zabronione. Ostróżka należy do roślin silnie działających, dlatego ze względów bezpieczeństwa obecnie w medycynie wykorzystywana jest tylko zewnętrznie. Z uwagi na obecność w niej wielu cennych związków, roślina ta posiada niemało właściwości leczniczych. W skład ostróżeczki wchodzą między innymi tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, saponiny, witamina C, kwasy organiczne, fitosterole oraz alkaloidy. Do aktywnych składników rośliny należą także delkozyna, likoktonina, antocyjany czy alkohole cukrowe. W medycynie ludowej odwary z kwiatów i ziela rogulki były stosowane jako środek moczopędny oraz w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Nasi przodkowie, cenili tę roślinę także za działanie delikatnie przeczyszczające, obniżające ciśnienie krwi, a także uszczelniające naczynia krwionośne.

Na oczy

Naparem z ostróżki można przemywać oczy w przypadku ich przemęczenia oraz zapalenia spojówek czy powiek. Napar usprawnia także krążenie krwi w obrębie gałki ocznej oraz usuwa obrzęki wokół oczu.

Przeciw pchłom i wszom

Znajdujące się w zielu ostróżki alkaloidy posiadają lekkie działanie drażniące oraz wpływają depresyjnie na układ oddechowy małych organizmów żywych, takich jak wszy czy pchły. Dlatego też bardzo często jej nasiona są bazą preparatów przeznaczonych do zwalczania owadów. Przeciwpasożytnicze właściwości ostróżki polnej możemy także wykorzystać w ochronie naszych zwierząt domowych. W tym celu rozdrobnione nasiona ostróżki polnej gotuje się lub zanurza w alkoholu. Tak powstały wywar wlewamy do pojemnika z atomizerem i spryskujemy sierść pupila. Obecnie w Polsce, w lecznictwie, ostróżeczka polna jest wyłącznie używana do produkcji płynu przeciw wszawicy głowy i innych miejsc owłosionych o nazwie Delacet, który w 100 g preparatu zawiera aż 91,7 g wyciągu alkoholowego z ziela ostróżki polnej.

Na świerzb

Alkoholowy wyciąg z ostróżki polnej – przepis w dalszej części artykułu – w połączeniu z małą ilością octu oraz płynnym olejem kokosowym to rewelacyjna maść na świerzb.

Stosowanie w kosmetyce

Ekstrakt z kwiatów ostróżeczki polnej jest dość częstym składnikiem kosmetyków do włosów – szamponów. Takie preparaty posiadają działanie antyseptyczne, poprawiają krążenie w skórze oraz zwiększają jej ukrwienie, dzięki czemu staje się ona bardziej odżywiona i pełna blasku.

Roślina ozdobna

Ostróżeczka polna znalazła swoje zastosowanie także jako roślina dekoracyjna, która pięknie zdobi ogrody stylizowane na naturalistyczne. Okaz ten doskonale komponuje się z różami, a także różnego rodzaju roślinami czy bylinami. Wykorzystywana jest na kwiaty cięte, a także może występować w wielu odmianach ozdobnych, między innymi o pełnych lub różnobarwnych kwiatach.

Przepisy i stosowanie

W medycynie korzysta się z ziela, kwiatu oraz nasion ostróżki, z których wytwarzane są preparaty czy domowe mikstury. Ze względu na zawartość delfininy, dzisiaj stosuje się rogulkę jako środek zewnętrzny, choć i w tym przypadku zalecane jest zachowanie ostrożności, bowiem może ona podrażniać wrażliwą skórę. Surowiec najlepiej zakupić w sklepie zielarskim i ściśle przestrzegać zasad jego stosowania. Z rośliny tej produkuje się przede wszystkim różne wyciągi, na przykład wyciąg alkoholowy z ziela ostróżki.

Wyciąg alkoholowy z ostróżki

Przygotowanie takiego wyciągu jest bardzo proste. Wystarczy zalać około 10 gramów zioła wraz z kwiatami i owocami 100 gramami alkoholu, najlepiej 70 procentowego. Całość odstawiamy na 7 dni, po tym czasie filtrujemy. Dodanie octu spowoduje zwiększenie właściwości penetracyjnych alkaloidów w wyciągu. Tak przygotowany wyciąg służy do przemywania twarzy czy nacierania włosów przy chorobach pasożytniczych. Wyciąg z ostróżeczki wciera się w ciało przy nerwobólach, bólach mięśni czy reumatyzmie.

Wyciąg alkoholowo – octowy

Innym rodzajem wyciągu podobnym do opisanego wcześniej, lecz wymagającym nieco większej liczby składników jest wyciąg alkoholowo – octowy. Do jego sporządzenia potrzebne są: spirytus kamforowy oraz mrówczany (po 125 g) i ocet, zmieszane ze sproszkowanymi nasionami lub świeżym zielem. Mieszaninę odstawiamy na 14 dni, po czym filtrujemy.Stosujemy do wcierania w skórę w przypadku kontuzji, którym towarzyszą ból, obrzęk czy zasinienie, a także przy nerwobólach, lumbago oraz rwie kulszowej.

Herbata

Herbata z kwiatów ostróżki miała swoje zastosowanie jako środek czyszczący krew. Kwiaty rośliny były także dodawane do innych herbatek ziołowych, ponieważ ich niebieska barwa czyniła wygląd wielu napojów bardziej atrakcyjnym.

Napar

Napar z ziela i kwiatów rogulki był wykorzystywany w leczeniu rozmaitych chorób kobiecych czy stosowany przy braku miesiączkowania. Pomagał on również w chorobach wątroby, pęcherza moczowego oraz nerek.

Środki ostrożności i skutki uboczne

Ważne jest, aby ostróżki nie używały osoby niezaznajomione z ziołolecznictwem. O ile w przypadku popularnych ziół, jak choćby szałwia czy mięta, ryzyko zatrucia jest mniejsze, o tyle ostróżeczka polna może wywoływać bardzo nieprzyjemne dolegliwości, takie jak biegunka, zawroty głowy, nudności czy wymioty. Zdarza się także, że prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi lub problemów z oddychaniem. Z tych właśnie powodów nie zaleca się jej przyjmowania doustnego, lecz nie jest ono całkowicie zabronione. Chociaż to delikatnie trująca roślina, stosowana w małych, umiarkowanych ilościach, nie powinna negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie. Warto więc jednak, każde jej wykorzystanie skonsultować z lekarzem prowadzącym lub zielarzem.

Szkodliwość

Istotne jest także by pamiętać, że ostróżeczka polna może szkodzić zwierzętom pasącym się w miejscach, które porasta ta roślina. Ostróżka rosnąca w zbożu nie jest rośliną pożądaną, ponieważ jej nasiona mogą przenosić się do paszy czy mąki. Roślina ta najczęściej pojawia się na polu uprawnym poprzez zanieczyszczony materiał siewny. Stanowi oczywiście także bardzo poważną konkurencję dla roślin uprawnych w „wyścigu” po składniki odżywcze.

Zagrożenia

Z uwagi na to, że ostróżeczka polna uważana jest za roślinę segetalną, czyli chwast, tępiona jest za pomocą pestycydów zawartych w środkach służących do ochrony pól uprawnych. Z tego powodu, w przyszłości może grozić jej wyginięcie. W celu jej ochrony tworzone są specjalne ogródki chwastów, mające na celu podtrzymanie gatunku.

---