Dna moczanowa – objawy, dieta i leczenie podagry

Dna moczanowa to nic innego jak ostre zapalenie stawów, które manifestuje się wieloma nieprzyjemnymi dolegliwościami. Oprócz bólu występuje szereg innych objawów w postaci obrzęków, dreszczy czy gorączki. Do rozwoju tego schorzenia przyczyniają się złogi kwasu moczowego, które odkładają się nie tylko w stawach, ale i ścięgnach czy nawet nerkach. Artretyzm jest chorobą metaboliczną, która objawia się w pierwszej kolejności wystąpieniem stanu zapalnego w dużym palcu stopy. Tego typu symptomy powinny nakłonić nas do jak najszybszej wizyty u lekarza, gdyż schorzenie bardzo szybko przechodzi w fazę ostrą, a nieleczone może prowadzić do wystąpienia trwałych zmian w stawach i przyczynić się nawet do niepełnosprawności.

Przyczyny podagry

Podagra jest chorobą towarzyszącą ludziom od wielu lat. Dawniej zmagali się z nią przede wszystkim przedstawiciele wyższych klas, czyli osoby mogące pozwolić sobie na spożywanie produktów mięsnych obfitujących w puryny. W wyniku zbyt dużej ilości puryn w diecie, w tkankach i organach zaczyna magazynować się kwas moczowy, którego nadmiar przyczynia się do wystąpienia dolegliwości bólowych i zniekształcenia stawów. Jeśli kwasu moczowego będzie zbyt wiele, to organizm nie nadąży z jego rozpuszczaniem we krwi, przez co zacznie się on krystalizować. Moczany mają postać kryształków, które nie tylko odkładają się w różnych miejscach wewnątrz organizmu, ale również rosną. Można to zaobserwować po zmienionych chorobowo stawach i tkance okołostawowej. Należy od razu zaznaczyć, że owe moczany są niezwykle ostre, a w kontakcie z tkanką ranią ją. To z kolei powoduje stan zapalny tkanek i rozpoczęcie całej kaskady problemów. Skaza moczanowa diagnozowana jest, gdy stężenie kwasu moczowego we krwi przekroczy 7mg/dl. Schorzenie to może mieć postać pierwotną lub wtórną. Najczęściej obserwuje się przypadki podagry w postaci pierwotnej, co wynika ze zmniejszonego wydalania kwasu moczowego przez nerki.

Pierwotna dna moczanowa wynika z zaburzonego metabolizmu, co jest dziedziczone. W przypadku tego schorzenia organizm produkuje nieprawidłowe ilości kwasu moczowego, którego nie jest w stanie w całości wydalić, przez co zaczyna się on gromadzić. Z kolei wtórna dna moczanowa dotyka nie więcej niż 10% chorych i jest najczęściej następstwem innych schorzeń – białaczki, choroby nerek, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, nadwagi, otyłości brzusznej, cukrzycy typu II czy zaburzonej gospodarki lipidowej lub źle zbilansowanej diety, głodówki, nadużywania alkoholu, przyjmowania niektórych leków moczopędnych czy napromieniowania. Aż 12% zachorowań wynika ze stosowania nieprawidłowej diety, która obfituje w produkty zawierające puryny. Jeśli ktoś często sięga po mięso, owoce morza czy napoje słodzone fruktozą, znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka zachorowalności na dnę moczanową. Z artretyzmem często borykają się także osoby cierpiące na zespół Lescha-Nyhana. Osoby po operacji, które były odwodnione czy też przebyły jakąś ciężką chorobą, także mają większe predyspozycje do zachorowania na podagrę.

Jeśli ktoś często sięga po aspirynę czy też diuretyki, to również zwiększa ryzyko rozwoju dny moczanowej; czynnikami ryzyka jest także stan po przeszczepie. Zgodnie ze statystykami przedstawiciele płci męskiej częściej chorują na artretyzm i to nawet do dziesięciu razy.

Dna moczanowa – objawy

Charakterystycznym objawem podagry jest wystąpienie bólu stawów, który nasila się przede wszystkim w nocy i nad ranem. Ból najczęściej stopniowo narasta i każdego dnia staje się coraz bardziej dotkliwy. Po kilku dniach czy tygodniach staje się wręcz przeszywający. Tego typu dolegliwości mogą towarzyszyć choremu nawet przez kilka godzin, co potrafi bardzo utrudnić codzienne funkcjonowanie. Szczególnie pierwsze objawy dny moczanowej są uciążliwe, gdyż mają one ostry przebieg. W pewnym stopniu jest to dobra wiadomość, gdyż dzięki temu chorobę tę można szybko zdiagnozować i rozpocząć właściwe leczenie. Z całą pewnością nie powinno się lekceważyć ostrego bólu stawów, tylko jak najszybciej udać się do lekarza w celu wykonania odpowiednich badań, na podstawie których będzie możliwe postawienie prawidłowej diagnozy. Sygnałem alarmowym będzie wystąpienie silnego bólu dużego palca u stopy, gdyż to właśnie staw podstawowy palucha jest atakowany w pierwszej kolejności.

Oprócz ostrego bólu stawów dna moczanowa objawia się wystąpieniem obrzęków stawów. Bólem może zostać objęty także staw kolanowy, kręgosłup, nadgarstki, łokcie czy barki. Charakterystyczne dla artretyzmu są zaczerwienienie i napięcie skóry. Często występują także gorączka, dreszcze i uczucie ogólnego rozbicia. Dodatkowo naskórek zaczyna się złuszczać, występują problemy z zasypianiem, a w nocy chory budzi się z bólem stawów. Złe samopoczucie i guzki dnawe na stawach również są symptomami skazy moczanowej. Warto od razu zaznaczyć, że objawy tego schorzenia bardzo przypominają symptomy dawane przez inne choroby, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, zwyrodnienie stawów czy też infekcje bakteryjne stawów. Niezwykle ważne jest wobec tego znalezienie źródła problemu. Zmieniony chorobowo staw staje się wrażliwy na dotyk, obrzęknięty i zaczerwieniony, a skóra nad nim jest napięta i błyszczy się. Skóra przybiera kolor czerwony a czasem nawet sinopurpurowy.

Guzki dnawe pojawiają się w zaawansowanym stadium artretyzmu i są wynikiem nagromadzonych kryształków kwasu moczowego. Pojawiają się one na skutek nieleczenia podagry we wczesnym stadium i braku zmiany dotychczasowej diety. Wówczas kryształy moczanowe zaczynają odkładać się także w tkankach miękkich pięt, palców, uszu i kaletkach maziowych. Ich rozrost może przyczynić się do powstania nadżerek kostnych. Chociaż najczęściej ich rozmiary nie są duże, to mogą czasami osiągnąć wielkość kurzego jaja. Najczęściej występują w okolicach stawów stóp i rąk oraz małżowin usznych. Zdarza się tak, że guzki dnawe ulokują się w organach wewnętrznych, przez co dochodzi do stałego uciskania nerwów, a to z kolei może przyczynić się do wystąpienia kolejnych dolegliwości, takich jak przykładowo zespół cieśni nadgarstka. W takim przypadku konieczna okazuje się być interwencja chirurgiczna, czyli operacyjne usunięcie guzków.

Badania

W przypadku podejrzenia dny moczanowej wykonywane jest przede wszystkim badanie stężenia kwasu moczowego we krwi. Jeśli wynik jest podwyższony, to wówczas wykonywane są kolejne badania. Na podstawie badania stężenia kwasu moczowego we krwi nie można jednoznacznie stwierdzić artretyzmu. Świadczy on o hiperurykemii. Dodatkowym badaniem jest lipidogram. W przypadku osób z podagrą, czyli z zaburzonym metabolizmem kwasu moczowego, bardzo często odnotowuje się także wysoki poziom cholesterolu we krwi. Oznacza się OB, CRP, morfologię i kreatyniny. Oprócz tego, do pełniejszej oceny wykonywane są badania, takie jak ilość wydalonego kwasu moczowego z moczem w ciągu doby, RTG, USG stawów i analiza płynu stawowego pod mikroskopem.

Leczenie dny moczanowej

Według medycyny konwencjonalnej dna moczanowa jest schorzeniem nieuleczalnym. Leczenie jest wobec tego objawowe i dąży do uchronienia pacjenta przed kolejnymi atakami, a w związku z tym przepisuje się leki obniżające stężenie kwasu moczowego we krwi i przyspieszające jego wydalanie z organizmu. Chorym zaleca się stosować dietę ze zmniejszoną ilością produktów zawierających puryny. Najwięcej tych związków jest w produktach mięsnych, szczególnie w tłustym mięsie wieprzowym. Jako, że najgorsze dolegliwości mają miejsce w początkowym okresie choroby, chorym przepisywane są niesterydowe leki przeciwzapalne i kolchicyna w celu złagodzenia dokuczliwych objawów. Dawki leków są ustalane przez lekarza w zależności od stanu pacjenta i nasilenia objawów.

Dieta: produkty zakazane i dozwolone

Leczenie artretyzmu nie opiera się wyłącznie na stosowaniu farmaceutyków, ale również na zmianie dotychczasowego sposobu odżywiania. Kluczowe jest wyeliminowanie produktów zawierających puryny, czyli przede wszystkim mięsa. Wyłączyć należy także alkohol pod każdą postacią. Każdy jego rodzaj i ilość jest w przypadku skazy moczanowej bardzo szkodliwa. Nie zaleca się także sięgania po pikantne potrawy i czekoladę. Na liście zakazanych produktów znajdują się podroby, wywary mięsne i tłuste potrawy. Zabronione są produkty drożdżowe, sardynki, szproty, konina, wędliny niskiej jakości, cielęcina, jagnięcina i gęsina. Największą zawartość kwasu moczowego (powyżej 100 mg na 100 g produktu) mają:

• grasica,
• sardynki,
• wątroba,
• pstrąg,
• kminek,
• rabarbar,
• śledź,
• łosoś,
• mak,
• szynka wieprzowa,
• gęsina,
• makrela,
• cielęcina i jagnięcina,
• karkówka wieprzowa,
• rodzynki;
• nasiona słonecznika.

Osoby borykające się z dną moczanową mogą sięgać po produkty o niskiej zawartości kwasu moczowego, czyli po: produkty zbożowe, jajka, grzyby, warzywa i produkty mleczne. Dozwolone są:

• mleko i jego przetwory;
• sery (białe, żółte, pleśniowe);
• niskoskrobiowe warzywa z wyjątkiem szczawiu, rabarbaru oraz ziemniaki
• kurki z wyjątkiem borowików.

W umiarkowanej ilości można spożywać produkty o średniej zawartości kwasu moczowego, czyli:

• orzechy i nasiona (włoskie, laskowe, sezam, ziemne, len);
• niektóre ryby (węgorz, lin, flądra);
• niektóre bogatoskrobiowe warzywa (soja, fasola, ciecierzyca, soczewica, groch, zielony groszek);
• chudy drób, zając, królik, chuda wołowina wysokiej jakości.

W przypadku skazy moczanowej należy zminimalizować podaż fruktozy i glukozy w diecie. Posiłki zaleca się jeść regularnie co 3-4 godziny w ilości od czterech do pięciu. Ostatni posiłek powinien zostać zjedzony na co najmniej trzy godziny przed nocnym spoczynkiem. Bardzo ważne jest to, aby po kolacji dobrze nawodnić organizm, wypijając około pół litra wody. Zaleca się także zwiększyć ilość węglowodanów złożonych, które są obecne chociażby w produktach pełnoziarnistych i warzywach, wzmagają wydalanie szkodliwego kwasu moczowego wraz z moczem. Natomiast duża podaż tłuszczu może przyczynić się do zwiększenia zagęszczenia moczanów i spowolnienia ich wydalania. Nie bez znaczenia jest także ilość soli w diecie – powinna ona zostać zredukowana do pięciu gramów dziennie. W diecie osoby cierpiącej na artretyzm powinno znaleźć się sporo produktów bogatych w witaminy C i D oraz w kwasy omega-3 i związki fenolowe.

Zioła

Przy dnie moczanowej bardzo pomocne okazują się niektóre zioła. Odpowiednio skomponowana mieszanka ziołowa jest w stanie nie tylko zredukować nieprzyjemne objawy choroby, ale także w pewnym stopniu zapobiec atakom i powstawaniu stanów zapalnych. Jak najbardziej warto sięgać po zioła o działaniu odkwaszającym, moczopędnym, przeciwbólowym, przeciwzapalnym, oczyszczającym, poprawiającym krążenie krwi i wspomagającym przemianę materii. Godne polecenia jest stosowanie ziela rdestu ptasiego i ziela nawłoci. Rośliny te obfitują we flawonoidy zwiększające wydalanie toksycznych produktów przemiany materii wraz z moczem, w tym kwasu moczowego. Znamiona kukurydzy z kolei redukują stany napięcia mięśniowego. Oprócz zmniejszenia napięcia mięśni gładkich dróg moczowych zwiększają wydalanie moczu. Roślinie tej przypisuje się działanie przeciwkamicowe i przeciwzapalne. Liście brzozy także są bardzo pomocne, gdyż działają moczopędnie. Regularne ich stosowanie usprawnia przesączanie w kłębuszkach nerkowych i zwiększa wydalanie kwasu moczowego wraz z moczem.

Warto sięgać także po pokrzywę o działaniu odtruwającym i redukującym obrzęki. Z kolei arnika górska działa diuretycznie i odtoksycznia organizm. Przyda się także skrzyp polny wzmagający wydzielanie moczu, odtruwający organizm i przyspieszający przemianę materii. Przeciwbólowo i przeciwzapalnie działa hakorośl rozesłana. Dodatkowo wspiera ona trawienie białek. Pączki i liście jesionu także wykazują działanie moczopędne i pomagają odtruć organizm z toksyn, a dodatkowo pobudzają krążenie krwi. W przypadku bolących stawów bardzo dobrze sprawdza się arcydzięgiel lekarski, który można stosować wówczas zewnętrznie do nacierania chorobowo zmienionych miejsc. Wewnętrznie wspiera przemianę materii i pomaga przy kamicy moczowej.

Warto zainteresować się także przyprawami, a szczególnie kurkumą (działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie oraz łagodzi sztywność mięśni), estragonem (działa uspokajająco, rozkurczająco i przeciwzapalnie), gorczycą (działa moczopędnie i przeciwzapalnie), zielem angielskim, jałowcem (działa moczopędnie, przeciwobrzękowo i odkażająco), liściem laurowym (oczyszcza organizm) i lubczykiem (działa rozkurczowo i przeciwobrzękowo oraz poprawia przemianę materii). Przyprawy te nie tylko ułatwiają detoksykację organizmu, ale także wzmagają wydalanie złogów w postaci nadmiernej ilości kwasu moczowego.

Jadłospis i przepisy

W przypadku dny moczanowej należy być bardzo ostrożnym i wystrzegać się spożywania produktów znajdujących się na liście zakazanych, czyli tych z dużą ilością kwasu moczowego.

1. Śniadanie

• Na śniadanie można uraczyć się pełnoziarnistym pieczywem z twarożkiem wykonanym z kostki chudego twarogu wymieszanego z jogurtem naturalnym oraz wzbogaconego o pokrojonego pomidora, szczypiorek i posiekaną natkę pietruszki. Do popicia może posłużyć nam słaby napar herbaciany czy też z ziół zalecanych przy artretyzmie.
• Inną propozycją jest omlet z trzech jajek i z dwóch łyżek mąki, który usmażymy na odrobinie tłuszczu. Można go zjeść z ulubioną konfiturą owocową bez cukru i posypać wiórkami kokosowymi.
• Płatki ryżowe na mleku z nasionami chia, wiórkami kokosowym, jagodami i miodem.

2. Drugie śniadanie

• Jako drugie śniadanie może posłużyć sałatka owocowa skropiona sokiem z cytryny w towarzystwie orzechów włoskich i naturalnego jogurtu oraz z dodatkiem świeżo zmielonego siemienia lnianego.
• Koktajl z maślanki plus owoce.
• Jogurt naturalny z migdałami i gorzką czekoladą.
• Można także sięgnąć po kefir i świeże owoce typu kiwi, jabłko czy czereśnie.

3. Obiad

• Na obiad można zaserwować sobie zupę jarzynową na warzywnym wywarze, a na drugie danie kurczak bez skóry z ryżem i surówką z buraczków. Sprawdzi się także plaster schabu z pieczonymi warzywami.
• Smaczny będzie także mintaj pieczony w folii w ziołach wraz z pieczonymi ziemniakami z koperkiem i surówką z kapusty kiszonej.
• Na bezmięsną wersję śniadania może składać się hummus przygotowany z 20 dag ugotowanej ciecierzycy, czterech łyżek oliwy z oliwek, dwóch ząbków czosnku i kilku łyżek sezamu.
• Jeśli mamy czas, to możemy zrobić sobie na obiad kotleciki marchewkowo-cukiniowe z kaszą gryczaną. Do przygotowania takich kotletów potrzebna będzie szklanka startej marchewki i szklanka startej cukinii oraz natka pietruszki, cztery łyżki mąki razowej, dwie łyżki sezamu i dwie łyżki słonecznika, ząbek czosnku, trochę soli i olej do smażenia.

Wykonanie: marchewkę i cukinię dusimy z odrobiną wody do zmięknięcia, po czym studzimy i wrzucamy do miski z posiekaną pietruszką, mąką, sezamem, słonecznikiem, solą i czosnkiem. Całość dobrze ze sobą łączymy i ugniatamy z ciasta nieduże kotlety, które otaczamy w mące i smażymy z obu stron na dobrze rozgrzanej patelni.

4. Podwieczorek

• Na podwieczorek można zjeść wafle z masłem orzechowym bez cukru
• Ulubiony owoc.
• Garść orzechów.
• Kawałek domowego ciasta.

5. Kolacja

• Na kolację sprawdzi się kasza jaglana w towarzystwie duszonego szpinaku, suszonych pomidorów, czasowniku i jogurtu naturalnego.
• Innym wariantem jest sałatka z mozzarelli, oliwy z oliwek, świeżych pomidorków i bazylii.
• Krem z brokuła/kalafiora z pestkami dyni.

---

Literatura:

• Gout Pictures Slideshow: Causes, Symptoms, and Treatments of Gout; webmd.com
• Jarosz M., Pachocka L.: Dna moczanowa; 2019
• Majewski M., Bońkowski M.: Dna moczanowa. Dieta i jadłospisy; 2014
• Majewski M., Cieślowska B.: Dna moczanowa. Dieta i jadłospisy dla smakoszy; 2017

---