Poziewnik szorstki jest jednoroczną rośliną rozpowszechnioną na całym świecie, głównie w Europie i północnej części Azji. Na całym terenie naszego kraju występuje bardzo licznie. Poziewnik zwalczany jest jako chwast w uprawach lnu, kukurydzy oraz roślin okopowych. Z uwagi na wysoką zawartość olejków eterycznych, poziewnik szorstki jest silnie aromatyczny, dzięki czemu przyciąga owady zapylające oraz jest pożytkiem dla pszczół.
Obecnie poziewnik nie jest zbytnio popularnym zielem leczniczym, ale jeszcze do połowy XX wieku stosowany był w przypadku gruźlicy i rozmaitych infekcji dróg oddechowych, jako środek ułatwiający odkrztuszanie. Ze względu na dużą pospolitość doczekał się wielu nazw zwyczajowych, z których najpopularniejsze to: koci pysk, konopka czy badyl.
Biologia
Poziewnik szorstki posiada wzniesioną i sztywną łodygę dorastającą do metra wysokości. Pokryta jest ona stosunkowo długimi i szorstkimi w dotyku włosami. Liście tej rośliny są duże, jajowate, zaostrzone na końcach oraz pokryte szczeciną. Najokazalszą częścią rośliny są kwiaty występujące w różnych kolorach, najczęściej od różowego po purpurowy. Rzadziej można spotkać okazy o białym lub żółtym kolorze kwiatów. Barwne płatki korony również są delikatnie owłosione.
Poziewnik bardzo łatwo pomylić z innymi roślinami należącymi, tak jak on, do rodziny jasnotowatych, na przykład gajowcem czy jasnotą purpurową. Niewiele osób wie, że do rodzaju „poziewnik” należy jeszcze kilka bardzo blisko spokrewnionych odmian, takich jak poziewnik polny, wąskolistny czy piaskowy, które posiadają zbliżone właściwości i działanie.
Występowanie
Gatunek ten preferuje przede wszystkim gleby próchnicze, żyzne, umiarkowanie wilgotne, wapienne i zasobne w składniki pokarmowe, głównie azot, ale może się także rozwijać na innych stanowiskach. Poziewnik szorstki stanowi gatunek cieniolubny, dlatego rzadko występuje w miejscach silnie nasłonecznionych. W naturze, najczęściej można go spotkać na nieużytkach, brzegach pól, widnych, leśnych polanach, porębach, stanowiskach ruderalnych i poboczach. Natomiast na terenach uprawnych pojawia się głównie w zbożach jarych, takich jak pszenica jara, owies, jęczmień jary oraz sadach. Czasami zachwaszcza także miejsca składowania nawozów organicznych, na przykład obornika.
Zbiór i suszenie
Kwitnące ziele, które stanowi surowiec leczniczy zbiera się od czerwca do października. Roślina ta może być kłująca oraz nieprzyjemna w dotyku, dlatego zalecane jest używanie rękawiczek. Należy zbierać
górne pędy poziewnika wraz z kwiatami i jedną parą liści. Suszenie luźno rozłożonego materiału powinno odbywać się w ciemnym – ze względu na zawartość irydoidów – i przewiewnym miejscu, w temperaturze około 40 stopni Celsjusza. Po wysuszeniu surowiec należy przechowywać w torebce papierowej lub szczelnie zamkniętym słoiku, z dala od promieni słonecznych, na przykład w szafce kuchennej. Okres przydatności wynosi jeden rok, po tym czasie olejki eteryczne zawarte w roślinie, tracą swoje właściwości i zioło trzeba wyrzucić.
Substancje lecznicze
Poziewnik szorstki to jednak nie tylko powszechny chwast terenów uprawnych, ale również roślina lecznicza i trująca. Jego tkanki zawierają w swoim składzie liczne substancje chemiczne działające zarówno leczniczo – w bardzo małych dawkach, jak i toksycznie – dla zwierząt i po przedawkowaniu.
Konopka jest bardzo dobrym źródłem rozpuszczalnej w wodzie i łatwo przyswajalnej w przewodzie pokarmowym człowieka krzemionki, a także flawonoidów, irydoidów i terpenoidów. Co więcej, w poziewniku zawarte są także garbniki, saponiny, kwasy organiczne, takie jak kawowy, salicylowy, cynamonowy, waniliowy, olejki eteryczne, substancje goryczowe, pektynowe oraz sole mineralne.
Właściwości i zastosowanie
Przetwory z ziela poziewnika stosowane są pomocniczo, nie zaniedbując rutynowego postępowania wskazanego przez lekarza, w przypadku stanów zapalnych błon śluzowych układu pokarmowego, uszkodzeń skóry, w stanach pooperacyjnych, przy zwiększonej przepuszczalności ścian włosowatych naczyń krwionośnych czy nawet oparzeniach. Roślinę tę stosuje się także w celu uzupełnienia niedoborów składników mineralnych, zwłaszcza u rekonwalescentów oraz osób w podeszłym wieku.
Od dawna w polskiej medycynie ludowej poziewnik szorstki miał swoje zastosowanie jako środek o działaniu uspokajającym, pomagającym w walce z długotrwałym stresem i problemami z zasypianiem. Napary z zioła stanowiły i nadal stanowią środek ściągający, przeciwzapalny oraz przeciwbólowy, przynoszący ulgę w migrenach. Ziele zalecane jest także w przypadku miażdżycy naczyń krwionośnych oraz nadciśnieniu. Roślina ta wzmacnia ogólną, naturalną odporność organizmu, przez co zmniejsza ryzyko rozwoju rozmaitych zakażeń.
Na układ oddechowy
W XIX i do połowy XX wieku ziele poziewnika wykorzystywano przy zapaleniu płuc i oskrzeli, gruźlicy oraz uporczywym i długotrwałym kaszlu, ponieważ zawarte w nim saponiny rozrzedzają zalegający, gęsty śluz i wydzielinę ropną w drogach oddechowych oraz ułatwiają odkrztuszanie. Wspomagają także proces gojenia się tkanki płucnej oraz zmniejszają wysięk płucny.
Saponiny, dzięki działaniu antyseptycznemu, hamują rozwój chorób o podłożu bakteryjnym w gardle, takich jak angina. Dzięki obecności krzemionki, poziewnik wzmaga bliznowacenie zmian gruźliczych, a jego długotrwałe przyjmowanie ogranicza rozwój prątków, czyli bakterii wywołujących tę zaraźliwą chorobę.
Wspomaganie trawienia
Poziewnik szorstki pozytywnie wpływa na pracę układu pokarmowego, poprzez usprawnienie procesu trawienia, gdyż zwiększa wydzielanie żółci i pobudza pracę jelit. Co więcej, saponiny obecne w roślinie hamują rozwój bakterii i grzybów w przewodzie pokarmowym.
Układ moczowy
Coraz częściej ziele poziewnika znajduje swoje zastosowanie jako środek moczopędny, ale zawsze w połączeniu z innymi surowcami działającymi na drogi moczowe. Poziewnik szorstki wpływa korzystnie na układ moczowy, gdyż utrudnia wytrącanie się złogów moczowych oraz wspomaga diurezę, czyli ogół zjawisk związanych z procesem wydalania moczu. W homeopatii zaleca się ziele poziewnika w dolegliwościach pęcherza oraz nerek, takich jak, między innymi kamica moczowa.
Stosowanie w kosmetyce
Napar i odwar z ziela powinny stosować osoby zmagające się ze zmienioną, łojotokową, trądzikową i zwiotczałą skórą. Krzemionka zawarta w zielu poziewnika poprawia elastyczność skóry, a polifenole zwężają rozszerzone pory oraz hamują nadmierne wydzielanie łoju. Napar z poziewnika stosowany na skórę posiada właściwości przeciwzapalne i antyseptyczne, dzięki czemu polecany jest osobom zmagającym się z trądzikiem.
Poziewnik, podobnie jak perz czy przytulie jest dobrym źródłem przyswajalnej dla skóry krzemionki, która wzmacnia i uszczelnia naczynia krwionośne oraz działa korzystnie na stawy i tkankę łączną właściwą. Stymuluje regenerację oraz gojenie naskórka, a także stabilizuje strukturę włókien kolagenowych, co przyczynia się do odmłodzenia skóry i zmniejszenia widoczności zmarszczek.
Sposób użycia
To dobroczynne zioło możemy przyjmować w różnych postaciach, odpowiednich do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego. Najprostszym sposobem na korzystanie z jego prozdrowotnych właściwości jest spożywanie zmielonego na proszek ziela poziewnika (pół łyżeczki), które powinniśmy popić szklanką wody. Poniżej prezentujemy inne formy stosowania poziewnika.
Napar
Napar z tej leczniczej rośliny powstaje poprzez zalanie 1 – 2 łyżeczek ususzonego lub świeżego ziela wrzątkiem i pozostawienie go do zaparzenia na 15 minut pod przykryciem. Napar powinno się pić trzy razy dziennie po pół szklanki przy grypie i innych chorobach układu oddechowego, w celu obniżenia ciśnienia, a także na wzmocnienie włosów i paznokci w połączeniu z pokrzywą i skrzypem.
Do użytku zewnętrznego można stosować napar do kąpieli, jako tonik czy okład na zmiany skórne, stłuczenia, opuchnięcia oraz trudno gojące się rany. Doskonale sprawdza się także jako płukanka do włosów, ponieważ stymuluje ich porost oraz wzmacnia cebulki włosowe. Często poziewnik szorstki stosuje się jako składnik mieszanek, w połączeniu z innymi roślinami, takimi jak liść podbiału, skrzyp polny, miodunka plamista, liść babki, rdest ptasi czy ziele przetacznika.
Wino poziewnikowe
Aby przygotować wino z poziewnika, świeże, rozdrobnione jego ziele zalewamy wodą, do całkowitego przykrycia oraz doprowadzamy do zagotowania. Następnie powinniśmy zmniejszyć ogień i gotować powoli przez około 20 minut. Po ostudzeniu, tak powstały odwar przecedzamy i mieszamy z winem w proporcji jedna część odwaru na dwie części wina i odstawiamy na minimum dwa tygodnie.
Zaleca się regularne przyjmowanie niewielkiej ilości wina – jedna lampka – w celu uzupełnienia niedoborów krzemionki oraz dla wzmocnienia stawów i kości, alternatywnie do naparu. Aby poprawić jego smak, można dodać też inne składniki, na przykład słodkie owoce.
Ekstrakt poziewnikowy z kwasem migdałowym
W celu jego przygotowania, pocięte ziele poziewnika zalewamy wodą, doprowadzamy do wrzenia oraz przecedzamy. Następnie odparowujemy połowę wody. Konserwujemy, dodając 3% kwas migdałowy.
Tak przygotowana mikstura, jest często wykorzystywana w przemyśle kosmetycznym, jako składnik kremów przeciwzmarszczkowych, przeciwtrądzikowych oraz toników do twarzy.
Ocet poziewnikowy
Przygotowany w domu ocet poziewnikowy powinno się wykorzystywać przede wszystkim zewnętrznie, jako tonik do skóry głowy na przetłuszczające się włosy.
Jego przygotowanie jest bardzo proste. Wystarczy pocięte ziele poziewnika zalać octem jabłkowym lub innym o stężeniu 3% i doprowadzić do wrzenia, a następnie przecedzić. Zaleca się stosować łyżeczkę specyfiku na litr wody.
Skutki uboczne i przeciwwskazania
Nie należy przekraczać zalecanych dawek preparatów na bazie poziewnika, ponieważ w dużych ilościach jest on rośliną trującą, mogącą powodować wymioty czy biegunkę. Poziewnik szorstki może stać się rośliną szkodliwą nie tylko dla ludzi, ale przede wszystkim zwierząt, z których szczególnie narażone na jego toksyny są konie. Pasza czy siano zanieczyszczone zielem poziewnika może powodować u tych zwierząt zatrucia, a toksyny mogą odkładać się w ich organizmie. Nie zaleca się także jego stosowania przez kobiety w ciąży i podczas laktacji. Nie powinno się również podawać poziewnika dzieciom.
Szkodliwość
Mimo, że poziewnik szorstki jest chwastem bardzo popularnym, zagrożenie dla upraw przynosi jedynie wtedy, gdy na danym miejscu występuje masowo. W okresie wegetacji może stanowić konkurencję dla roślin użytkowych, ograniczając im dostęp do wody, promieni słonecznych czy składników pokarmowych. Podczas wzrostu roślina ta może także powodować zacienienie mniejszych roślin, utrudniając im rozwój.
Ile kosztuje i gdzie kupić poziewnik?
Ziele poziewnika nabyć można w sklepach zielarskich, niektórych aptekach, a także w sprzedaży internetowej. Za opakowanie o wadze 100 g ciętego zioła zapłacić musimy około 11,50 złotych, a mielonego 14,50 złotych. Tańszym rozwiązaniem, jak w przypadku każdego zioła, będą samodzielny zbiór i opracowanie surowca.
