Rozmaryn - właściwości i działanie

Rozmaryn (Rosmarinus L.) znany był już w starożytności – uprawiany był między innymi w Egipcie, Grecji oraz w Rzymie. Najbardziej znany jest jako aromatyczna przyprawa dodawana do mięs i warzyw, lecz również posiada szereg innych zastosowań. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis). Pozyskiwany z niego olejek rozmarynowy używany jest w medycynie naturalnej ze względu na liczne właściwości lecznicze. Łagodzi dolegliwości układu pokarmowego, ma działanie przeciwbakteryjne, reguluje poziom cukru we krwi, poprawia krążenie. Także stosowany jest w przemyśle kosmetycznym oraz do tworzenia perfum. Jakie są główne właściwości i działanie rozmarynu? Jak go używać?

Nazwa tego popularnego zioła wywodzi się z języka łacińskiego, gdzie słowo rosmarinus tłumaczone jest jako „rosa morza”, jako że często można spotkać go nad brzegiem morza.

Według hiszpańskich wierzeń, krzaki rozmarynu miały dać schronienie Matce Boskiej podczas ucieczki do Egiptu. Gdy powiesiła ona na nim swój płaszcz, nadał on kwiatom rozmarynu uroczą barwę niebieską. Także uznawany jest on za symbol wiernej miłości. Jego gałązki używane były do odganiania koszmarów nocnych i miały oczyszczać powietrze, zapobiegając zarazom. Rozmaryn to wyjątkowa roślina, którą warto poznać bliżej.

Biologia i uprawa

Rozmaryny to rośliny zaliczane do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Według różnych źródeł obejmują one od 1 aż do 12 gatunków. Wszystkie z nich wywodzą się z rejonu basenu Morza Śródziemnego, gdzie spotykane były od wieków. Dzisiaj także występuje tam w stanie dzikim, ale uprawiany jest w różnych krajach świata, w tym w Polsce.

Dwa najczęściej wyróżniane gatunki to:

Rosmarinus officinalis L., czyli lekarski, apteczny, najbardziej rozpowszechniony surowiec zielarski i przyprawa
Rosmarinus chilensis Molina

Wygląd

Gatunek lekarski jest krzewem dochodzącym do 2 metrów wysokości, lecz w polskim klimacie zwykle ma do 50 centymetrów. Wydziela aromatyczny zapach i jest wiecznie zielony. Posiada czterokanciastą, drewniejącą łodygę, skórzaste, cienkie listki przypominające igiełki, a także wydaje niebieskawe lub różowawe kwiaty z ząbkowanymi kielichami. Kwitnie w okresie od maja do lipca.

Jest rośliną miododajną i owadopylną – produkuje się z niego wyśmienity miód rozmarynowy, który określany jest także jako miód hiszpański, ponieważ to właśnie tam wytwarza się go najwięcej.

Odmiany

W uprawie znajduje się wiele odmian rozmarynu, które różnią się pomiędzy sobą swoją wielkością, ulistnieniem oraz barwą.

Najbardziej znane odmiany rozmarynu to:

Benenden Blue – z jasnoniebieskim kwieciem
Lockwood de Forest – o rozłożystym pokroju, z kwiatami o kolorze ciemnoniebieskim
Prostatus – odmiana płożąca, polecana do wysadzania przy murach, w doniczkach
Huntigton Carpet – rozłożysta, ma niebieskie kwiaty
Majorka Pink – wzniesiona, z kwiatami w odcieniu różowym

Wysiew i sadzenie

Roślina ta nadaje się zarówno do uprawy w gruncie, jak również w doniczkach. Można ją wysiewać i sadzić.

Wysiew powinien następować w okresie marca i kwietnia, w ogrzewanych pomieszczeniach. Zaczyna kiełkować po około 10 dniach. Sadzonki można wysadzić do gruntu wtedy, gdy osiągają 3-5 cm, najlepiej w okresie końca maja lub początku czerwca.

Stanowisko powinno być słoneczne. W cieniu rośnie bardzo słabo. Nadaje się do uprawy także na ziemiach o przeciętnych parametrach, piaszczystych. Nie toleruje jednak nadmiernej wilgotności.

Pielęgnacja i przycinanie

Aromatyczne rozmaryny nie są wymagające pod względem uprawy, lecz nie jest roślina szybko rosnącą. Nie należy ich nadmiernie podlewać – należy zrobić to systematycznie wtedy, gdy uprawiane są w donicach. Można nawozić je w okresie od maja do połowy lipca, na przykład kompostem.

Krzewy rozmarynu można przycinać w okresie od lutego do marca. Dzięki cięciu można nadać im ładniejszy pokrój.

Zimowanie

Odporność na mróz jest zależna od odmiany i wieku rozmarynu. Najlepszą odporność na mrozy wykazują starsze, zdrewniałe okazy. Młodsze rośliny zaleca się w okrywać przed chłodem. Te uprawiane w donicach warto wnieść do pomieszczeń. Najbardziej odporna na mrozy jest odmiana Blue Winter.

Rozmnażanie

Może być rozmnażany z nasion i sadzonek. Najczęściej robi się to z sadzonek. Sadzonki pozyskuje się z odkładów poziomych, najlepiej z okazów mających co najmniej 2 lata.

Choroby

Ze względu na wysoką zawartość olejku rozmarynowego jest wysoce odporny na szkodniki oraz na owady. Wysadzany przy warzywach, między innymi marchwi i kapuście, zwiększa ich odporność.

Suszenie

Zbiory dostępne są przez cały rok. Do wykorzystania nadają się jego liście, całe pędy, kwiaty.

W celu zasuszenia zaleca się zebranie młodych pędów zioła tuż przed kwitnieniem. Suszenie powinno odbywać się w miejscu nieprzekraczającym 35 stopni Celsjusza.

Właściwości

Ziele rozmarynu można wykorzystywać na świeżo lub po wysuszeniu, a także wykorzystywać produkowany z niego olejek rozmarynowy.

Posiada aromatyczny, balsamiczny zapach, który przypomina kamforę. Z tego względu znalazł on zastosowanie w aromaterapii. Wyróżnia się także intrygującym, słodko-gorzkim smakiem.

Składniki rozmarynu:

kwas rozmarynowy
olejki eteryczne – cyneol, cymen, pinen, borneol, kamfora
pigmenty flawonoidowe, w tym diosmina, które wykazują działanie antyoksydacyjne
witaminy, w tym witamina A, witamina C, witaminy z grupy B – tiamina, ryboflawina, niacyna, witamina B6, kwas foliowy
minerały – żelazo, wapń, magnez, potas, cynk, fosfor, sód

Kwas rozmarynowy jest jednym z najcenniejszych składników rozmarynu. Występuje on także w innych ziołach, w tym w mięcie, szałwii, bazylii czy pachnotce. To w dużej mierze on odpowiada za prozdrowotne działanie rozmarynu – wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwnowotworowe. Jest także silnym przeciwutleniaczem.

Pozytywne działanie wykazują też olejki eteryczne, flawonoidy, witaminy i minerały, co czyni z rozmarynu skarbnicę wartościowych składników odżywczych.

Działanie i zastosowanie

Rozmaryn lekarski jest ziołem posiadającym rozległe zastosowanie, które wynika z jego wyjątkowych właściwości. Z tego względu już od wielu wieków używany jest on w ziołolecznictwie.

Wykazuje działanie:

przeciwutleniające
przeciwzapalne
przeciwwirusowe
przeciwbakteryjne
immunomodulujące
przeciwalergiczne
żółciotwórcze i żółciopędne
rozkurczające
stabilizujące
sedatywne

Liczne składniki aktywne rozmarynu powodują, że jest on doceniany w wielu obszarach – jako roślina lecznicza, kulinarna. Także stosowany jest w przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym.

Zmarszczki

Olejek rozmarynowy wykazuje działanie przeciwzmarszczkowe, wspomaga regenerację skóry i ma działanie anti-aging. Nadaje się także do pielęgnacji delikatnej skóry pod oczami.

Twarz

Kosmetyki z rozmarynem, w tym między innymi maseczki, kremy czy serum, wykazują pozytywne działanie na skórę twarzy. Poza redukcją zmarszczek wspomagają naturalne oczyszczanie skóry – usuwają bakterie i inne drobnoustroje, dlatego zalecane są przy walce z trądzikiem. Również ziele to rozjaśnia skórę, zmniejsza przebarwienia i pomaga w walce z bliznami.

Na pamięć

Dzięki swoim prozdrowotnym właściwościom rozmaryn wspiera pamięć i koncentrację. Pozyskiwany z rozmarynu olejek wspiera rozkład acetylocholiny, która znajduje się w mózgu i odpowiedzialna jest za zdolności poznawcze. Również rekomendowany jest on jako element profilaktyki chorób neurodegeneracyjnych – demencji, choroby Alzheimera. Posiada też właściwości uspokajające, obniża stres i niepokój.

Co ciekawe, bardzo dobre efekty dla układu nerwowego przynosi stosowanie aromaterapii oraz inhalacji z olejkiem rozmarynowym.

Na włosy

Płukanka przygotowana z rozmarynu pomaga na włosy. Wzmacnia cebulki włosowe, dlatego redukuje ich wypadanie. Redukuje łupież. Zmniejsza też ryzyko przedwczesnej siwizny włosów.

Na skórę

Produkty rozmarynowe wykazują działanie oczyszczające, wspomagają mikrokrążenie. Także posiadają właściwości ujędrniające i antycellulitowe, dlatego pomagają w poprawie wyglądu skóry. Za takie działanie odpowiedzialny jest kwas rozmarynowy, który wspomaga ukrwienie.

Na kleszcze

Owady nie przepadają za rozmarynem ze względu na jego intensywny zapach. Zaliczają się do nich również kleszcze. Posadzony w ogrodzie odstrasza te pajęczaki, które przenoszą groźną boreliozę.

Z rozmarynu przygotowuje się także naturalne preparaty przeciw kleszczom. Należy spryskać nimi ciało i ubranie, by odstraszyć te, a także inne owady – komary, muchy, meszki.

Alergia

Zioło to polecane jest również dla alergików. Redukuje stany zapalne, wspiera pracę układu odpornościowego, a także wykazuje działanie przeciwalergiczne. Dzięki wprowadzeniu go do diety można zredukować częstotliwość i intensywność reakcji alergicznych.

Nadciśnienie

Stosowanie rozmarynu polecane jest u osób z nadciśnieniem tętniczym krwi. Wspomaga on normalizację ciśnienia, a przy tym zwiększa przepustowość naczyń krwionośnych.

Krążenie krwi

Poprawia krążenie krwi, dzięki czemu ułatwia jej dopływ do każdej komórki ciała. Redukuje chorobę Raynauda, która objawia się nadmiernym zimnem palców rąk i stóp oraz utratą ich naturalnego koloru.

W ciąży

Rozmaryn nie jest polecany dla kobiet w ciąży, ponieważ powoduje on zwiększenie ryzyka poronienia. Należy unikać go przede wszystkim wtedy, gdy ciąża nie przebiega poprawnie. Wynika to z faktu, że posiada on silne działanie rozkurczające, wobec tego może być on zagrożeniem dla płodu.

Karmienie piersią

Stosowanie rozmarynu jest dopuszczone w okresie laktacji – karmienia piersią. Jest on używany do celu zmniejszenia zapaleń piersi oraz przed karmieniem, aby pobudzić laktację. Zaleca się wtedy stosowanie okładów przygotowanych z naparów z tego zioła.

Cukrzyca

Z rozmarynu mogą korzystać diabetycy i osoby zagrożone cukrzycą. Wynika to z faktu, że przyczynia się on do obniżenia poziomu glukozy we krwi i jednocześnie podwyższa poziom insuliny. Wspiera pracę trzustki, która odpowiedzialna jest za wydzielanie insuliny. Zmniejsza także wchłanianie węglowodanów przez obniżenie aktywności alfa-glukozydazy jelitowej.

Stany reumatyczne

Może być używany w celu redukcji stanów reumatycznych, między innymi przy RZS – reumatoidalnym zapaleniu stawów oraz innych dolegliwościach stawowych. Najlepsze efekty przynosi jako kąpiele rozgrzewające.

Na układ pokarmowy

Za pomocą rozmarynu można zredukować dolegliwości układu pokarmowego – jest on środkiem o działaniu żółciopędnym, rozluźniającym. Pomaga na niestrawność, redukuje bóle i skurcze układu pokarmowego, chroni przed wrzodami żołądka i dwunastnicy, a także zabezpiecza wątrobę. Dodatkowo pobudza apetyt.

Na ból

Posiada działanie podobne do popularnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), dzięki czemu pomaga w redukcji zapaleń oraz towarzyszących im dolegliwości bólowych.

Skutki uboczne i przeciwwskazania

Stosowanie rozmarynu może powodować pojawienie się skutków ubocznych. Może uczulać i wywoływać kontaktowe zapalenie skóry, astmę. Jego nadmierne ilości mogą dać wymioty, biegunki, skurcze.

Przeciwwskazania do stosowania rozmarynu lekarskiego:

ciąża
dzieci w wieku poniżej 12. roku życia
nadwrażliwość na ziele
kamica żółciowa
niedrożność i zapalenia dróg żółciowych
zewnętrznie – duże uszkodzenia skóry

Jak stosować?

Wszechstronne zastosowanie ziela rozmarynu jest jego dużym atutem. Można używać go na wiele sposobów – zewnętrznie i wewnętrznie.

Z rozmarynu przygotowywane są: olejek, przyprawa, herbata, napar, wywar, tabletki, miód, wino

Olejek

Olejek rozmarynowy jest popularny w medycynie naturalnej. Można kupić go jako gotowy produkt lub też przygotować samodzielnie.

Samodzielne przygotowanie olejku rozmarynowego nie jest trudne. Należy przesypać zmielony rozmaryn do ciemnego słoika, a następnie zalać oliwą. Pozostawić miksturę na 2 tygodnie. Potem przelać przez sitko i rozlać do buteleczek.

Przyprawa

Rozmaryn bardzo dobrze sprawdza się jako przyprawa. Można zakupić go też w formie suszonej i dodawać do dań.

Sprawdza się przede wszystkim jako dodatek do mięs, wędlin i sosów, a także świetnie smakuje z produktami grillowanymi. Doceniany jest też przy doprawianiu warzyw, na przykład batatów, ziemniaków.

Herbata

Z liści rozmarynu można parzyć herbatę. W sprzedaży dostępne są herbaty rozmarynowe ekspresowe, które są łatwe w przygotowaniu – wystarczy zalać je gorącą wodą i odstawić.

Napar

Napar z rozmarynu można przygotować z gotowej herbaty albo z zebranych liści i gałązek tego zioła. Napar nadaje się do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego.

Przepis na napar z rozmarynu:

3-5 gałązek ziela
3 szklanki wrzątku

Gałązki umieścić w dzbanku i zalać wrzątkiem. Parzyć około 5 minut pod przykryciem. Można dodać pokrojony w plasterki imbir, cytrynę, grejpfrut, miód, sok z malin do dosłodzenia.

Wywar

Kolejnym sposobem przygotowania rozmarynu jest wywar. W tym celu gałązki należy umieścić w garnku i zalać wodą i gotować przez 15-20 minut. Potem wywar odcedzić. W celach zdrowotnych należy pić go rano i wieczorem.

Tabletki

W sprzedaży można znaleźć suplementy diety zawierające to prozdrowotne zioło. Wchodzą one także w skład suplementów złożonych, między innymi stosowanych na dolegliwości układu pokarmowego.

Miód

Słodki, aromatyczny miód rozmarynowy doskonale nadaje się do dodawania do różnych dań i do jedzenia samodzielnie. Dobrze komponuje się z deserami, napojami. Wspiera działanie układu pokarmowego.

Wino

Dużym powodzeniem, zwłaszcza w rejonie krajów południowej Europy, cieszą się wina rozmarynowe.

Przepis na wino rozmarynowe:

kilka gałązek świeżego rozmarynu lub około 60 g suszonych liści
1 l wina czerwonego
2 łyżki miodu

Rozmaryn umieszcza się w naczyniu, a potem zalewa winem i miodem. Napój lekko podgrzewa się w kąpieli wodnej, potem odstawia na 10 dni do ciepłego miejsca, a następnie filtruje i rozlewa do butelek.

Przepisy

Z rozmarynu można przyszykować także wyśmienite dania.

⇒ Focaccia z rozmarynem

To włoskie pieczywo drożdżowe z dodatkiem aromatycznego rozmarynu. Można dodać to niego także suszone pomidory, oliwki, ser feta. Focaccię podaje się z oliwą z oliwek.

⇒ Ziemniaki z rozmarynem

To prosty sposób na urozmaicenie codziennego obiadu. Pokrojone ziemniaki piecze się w piekarniku z dodatkiem oleju, soli i rozmarynu.

⇒ Kurczak w rozmarynie

Rozmaryn również wspaniale komponuje się z mięsami. Świetnie sprawdza się z udkami, podudziami, piersiami z kurczaka. Najlepiej przygotować go w piekarniku, na przykład w naczyniu żaroodpornym lub specjalnym woreczku.