Antyoksydanty – właściwości i działanie przeciwutleniaczy

Słowo antyoksydanty padło już wielokrotnie, ale nie każdy wie tak naprawdę, co oznacza ten termin. Wielu kojarzy antyoksydanty z warzywami i owocami, ale można spotkać je obecnie nawet w kosmetykach. Jest to szeroka grupa związków chemicznych uważana za najbardziej wartościowe składniki odżywcze naturalnego pochodzenia. Ich dobroczynny wpływ na ludzki organizm sprawia, że znalazły one szerokie zastosowanie. Antyoksydantom przypisuje się właściwości przeciwnowotworowe, spowalniające proces starzenia się komórek i zmniejszające ryzyko rozwoju najróżniejszych chorób. Jako, że toksyny otaczają nas z każdej strony, przeciwutleniacze są niezbędną bronią do walki z nimi i wolnymi rodnikami, które sieją ogromne spustoszenie w organizmie.

Definicja

Mianem antyoksydantów określa się grupę związków osłabiających szkodliwe działanie wolnych rodników i redukujących ich nadmiar w organizmie. Działanie wolnych rodników jest bardzo destrukcyjne dla organizmu. To właśnie one odpowiedzialne są za starzenie się komórek, z których to zbudowany jest cały nasz organizm. Za nadmierną produkcję wolnych rodników odpowiadają hormony, stres, niedobory, deficyty snu, promieniowanie słoneczne, niewłaściwy tryb życia, ekspozycja na metale ciężkie i inne toksyny, zanieczyszczenia środowiska, nadużywanie leków i alkoholu, dym tytoniowy i wysoko przetworzona żywność. Stres oksydacyjny jest przyczyną rozwoju najróżniejszych schorzeń, dlatego też tak ważne jest to, aby w diecie każdego z nas nie brakowało produktów bogatych w przeciwutleniacze. Zapobiegają one uszkodzeniom komórek i zmniejszają ryzyko zachorowania na choroby cywilizacyjne w postaci cukrzycy, choroby Alzheimera, nowotworów, zwyrodnienia plami żółtej w oku czy choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego. To właśnie antyoksydanty stoją na straży homeostazy i zapobiegają powstawaniu stresu oksydacyjnego.

Rodzaje

Antyoksydanty przyjmowane są głownie z pokarmem w postaci naturalnej lub sztucznej. Do sztucznych antyoksydantów zaliczają się substancje, które można spotkać na etykietach żywności. Nie są one tym samym, co te pochodzenia naturalnego. Nie trudno wobec tego się domyślić, że są one niemile widziane. Zadaniem sztucznych antyoksydantów jest przedłużenie trwałości żywności. Przykładowo pod oznaczeniem E270 kryje się kwas mlekowy, a E301 oznacza askorbinian sodu.

Dalej mamy naturalne antyoksydanty, czyli witaminy, karotenoidy, bioflawonoidy i jony metali przejściowych. Prym wiodą witaminy A, E i C. W naszych komórkach także występują naturalne antyoksydanty w postaci aminokwasów i enzymów. W organizmie współdziałają przeciwutleniacze egzogenne i endogenne. Te drugie organizm wytwarza sam i znajdują się one w jego wnętrzu, natomiast antyoksydanty egzogenne dostarczane są z zewnątrz np. z pokarmem. Endogennymi przeciwutleniaczami są melatonina, glutation, kwas moczowy, kwas liponowy, estrogen i albumina. Natomiast do tych egzogennych zaliczają się witaminy A, E i C oraz beta karoten, alfa karoten, luteina i polifenole.

Antyoksydanty: właściwości

Beta karoten jest przeciwutleniaczem wzmacniającym układ odpornościowy, poprawiającym widzenie w nocy, zmniejszającym ryzyko rozwoju chorób nowotworowych i chorób serca. Likopen chroni przed rakiem prostaty, wspiera pracę mięśnia sercowego i poprawia kondycję skóry. Witamina C wspomaga system immunologiczny, działa przeciwnowotworowo, stymuluje wytwarzanie kolagenu, bierze udział w metabolizowaniu białek, usprawnia krążenie i obniża ciśnienie krwi. Na straży sprawnego systemu odpornościowego stoją bioflawonoidy wymiatające wolne rodniki i chroniące komórki przed uszkodzeniami. Witamina E uznawana jest za witaminę młodości, która świetnie wpływa na skórę i opóźnia procesy starzenia, a dodatkowo zmniejsza ryzyko wystąpienia udaru mózgu i reguluje poziom cholesterolu we krwi. Selen wspiera układ sercowo-naczyniowy, skutecznie walczy z wolnymi rodnikami i wspomaga system immunologiczny. Odpowiednia podaż tego składnika jest w stanie uchronić przed zatruciem metalami ciężkimi, takimi jak rtęć. Selen odpowiedzialny jest także za metabolizowanie hormonów tarczycy i za syntezę DNA, jak również zapobiega stanom depresyjnym.

Wraz z wiekiem spada produkcja koenzymu Q10 przez nasz organizm, a jest to niezwykle ważny antyoksydant, który bierze udział w procesie wytwarzania ATP w komórkach i chroni przed destruktywnym działaniem utleniaczy. Kwas ALA nie tylko chroni przed wolnymi rodnikami, ale także wzmacnia działanie innych antyoksydantów. Dodatkowo sprzyja zachowaniu smukłej sylwetki, wspiera mięsień sercowy i poprawia zdolności wysiłkowe.

Działanie przeciwutleniaczy

Działanie antyoksydantów opiera się głównie na ochronie komórek przed procesami utleniania. Ochronę antyoksydacyjną obejmuje trzy rodzaje mechanizmów. Na pierwszej linii frontu jest prewencja, do której należą podstawowe mechanizmy ochronne przed wolnymi rodnikami. Zadaniem tych mechanizmów jest zapobiegnięcie inicjacji łańcucha przyczyniającego się do produkcji utleniaczy. Odpowiedzialne są za to dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza i peroksydaza glutationowa. Dalej są mechanizmy naprawcze, które mają przerwać łańcuch destrukcyjnych reakcji. Zajmują się tym witaminy A, E i C oraz glutation, kwas moczowy, flawonoidy, karnityna i bilirubina. Ostatnie mechanizmy usuwają szkodliwe produkty reakcji wolnych rodników. Dochodzi do naprawy lub usunięcia uszkodzonych cząstek, za co odpowiada między innymi polimeraza DNA.

Najsilniejsze przeciwutleniacze

Lista antyoksydantów jest naprawdę długa. Natura wyposażyła nas w wiele produktów do walki z wolnymi rodnikami, z czego każdy z nas powinien korzystać, aby móc cieszyć się dobrym zdrowiem i młodym wyglądem do późnych lat starości.

• Astaksantyna jest uznawana za najsilniejszy przeciwutleniacz – kilkaset razy silniejszy od znanej dobrze każdemu witaminy C. Skutecznie opóźnia ona proces starzenia się komórek.
• Kurkumina znajduje się w kłączu kurkumy i wykazuje silne działanie przeciwzapalne. Jest to bardzo silny przeciwutleniacz o szerokim spektrum działania.
• Resweratrol jest polifenolem o niezwykle silnym działaniu przeciwutleniającym, który pomaga przeciwdziałać rozwojowi miażdżycy.
• Likopen jest naturalnym antyoksydantem wspierającym skórę, obniżającym poziom cholesterolu we krwi, działającym przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo.
• Kwasy bosweliowe obecne w kadzidłowcu okazują się być nieocenione przy stanach zapalnych i są w stanie wywołać apoptozę komórek zmutowanych przez raka. Kwasy te są silnymi antyoksydantami wpierającymi ochronę chrząstki stawowej i chroniącymi przed rozwojem choroby miażdżycowej.

Występowanie

Antyoksydanty występują w wielu darach natury. Ich największe ilości można znaleźć w świeżych warzywach i owocach, ale nie tylko. Najlepiej jest sięgać po nieprzetworzoną żywność, gdyż jakakolwiek obróbka termiczna niszczy te cenne związki. Są dostępne również suplementy diety, które zawierają przeciwutleniacze. Należy jednak stosować je z dużą dozą ostrożności. Bardzo ważna jest jakość takiego suplementu i jego skład.

Jeśli decydujemy się już na suplementację, to powinniśmy wystrzegać się produktów zawierających zbędne dodatki chemiczne typu stearynian magnezu, sacharoza, sorbitol, sztuczne barwniki i konserwanty czy dwutlenek tytanu. Regularne przyjmowanie takich substancji nie jest obojętne dla naszego organizmu i może nam wręcz zaszkodzić. Przeciwutleniacze zawierają także przyprawy (szczególnie cynamon, curry, chili mielone, tymianek świeży, majeranek świeży, kardamon, papryka słodka mielona i oregano).

• Likopen znajdziemy przede wszystkim w pomidorach i soku pomidorowym. Jest także w papryce, czerwonych grejpfrutach i arbuzach.
• Betanina obecna jest w burakach ćwikłowych.
• W antocyjany bogate są przede wszystkim aronia, czarna porzeczka i wiśnia.
• Kwas elagowy znajdziemy w malinach, jeżynach, truskawkach i sokach z ciemnych winogron.
• Kwas chlorogenowy mają jabłka, śliwki i brzoskwinie.
• Beta karoten obecny jest w marchwi, natce pietruszki i szpinaku. Jest także w dyni, słodkich ziemniakach, szczypiorku, morelach i jarmużu.
• Luteinę znajdziemy w kapuście, papryce, brukselce, szpinaku i żółtkach jaj.
• W witaminę C obfitują kapusta, owoce jagodowe, aronia, owoce dzikiej róży, truskawki, papryka i pomarańcze.
• Bioflawonoidy są w produktach takich jak owoce cytrusowe, cebula, jabłka i zielona herbata.
• Selen znajdziemy w drożdżach piwnych, orzechach, nasionach, wątrobie, owocach morza i w rybach.
• Witamina E jest w produktach pełnoziarnistych, awokado, orzechach, nasionach, olejach roślinnych, rybach i jajach.
• Kwas alfa-liponowy (ALA) obecny jest w brokułach, drożdżach, szpinaku i ziemniakach.
• Źródłem koenzymu Q10 są ryby, brokuły i szpinak.
• Kwas protokatechowy jest w orzechach, owocach i warzywach.
• Sulforafan występuje przede wszystkim w brokułach, brukselce i warzywach z rodziny krzyżowych.
• W sylimarynę obfituje ostropest.
• Liście rozmarynu zawierają karnozol.
• W soi jest genisteina.
• Diosmina występuje naturalnie w owocach cytrusowych.
• Sok grejpfrutowy i owoce cytrusowe zawierają aurapten.

Zastosowanie w kosmetyce

W kosmetologii sięga się po szereg najróżniejszych antyoksydantów. Ich liczba potrafi przyprawić o niemały zawrót głowy, a nazw wielu z tych przeciwutleniaczy niektórzy nawet nie słyszeli. Zadaniem antyutleniaczy w kosmetykach jest ochrona kompozycji zapachowych i zahamowanie procesu peroksydacji nienasyconych kwasów tłuszczowych. Produkty wzbogacone o przeciwutleniacze neutralizują wolne rodniki, chroniąc struktury kolagenu i elastyny oraz lipidy skóry.

Mile widzianymi antyoksydantami w kosmetykach są przede wszystkim witaminy E i C, koenzym Q10 i wyciągi roślinne – m.in. z zielonej herbaty, z soi, z winogron, z granatu czy miłorzębu japońskiego oraz białka enzymatyczne, kwas liponowy i kwercetyna. Zadaniem przeciwutleniaczy w kosmetykach jest wspomaganie naturalnej ochrony przeciwsłonecznej, nawilżenie, wygładzenie, redukowanie przebarwień i podrażnień, poprawienie kolorytu skóry i nadanie jej blasku, zahamowanie procesu powstawania zmarszczek, łagodzenie zmian skórnych, poprawienie jędrności skóry, wzmocnienie i uszczelnienie naczyń krwionośnych.

---