Wiele owoców posiada niepowtarzalne walory smakowe oraz wykazuje bardzo pozytywny wpływ na zdrowie. Należy do nich również żurawina – wiecznie zielona krzewina wieloletnia, przedstawicielka rodziny wrzosowatych. Naturalnie występuje na terenach wilgotnych o kwaśnym podłożu torfowym, jednak obecnie uprawiana jest również w ogrodach. Poza ciemnozielonymi liśćmi, do jej najbardziej charakterystycznych cech należą przede wszystkim biało- różowe kwiaty. Kolorystyką i kształtem przypominają żurawie, którym krzewina prawdopodobnie zawdzięcza swoją nazwę. Jej podstawowym surowcem leczniczym i kulinarnym są jednak owoce. Jakie mają właściwości, do czego można je wykorzystać i w jakiej formie spożywać?
Gatunki
Obecnie wyodrębniane są dwa gatunki żurawiny – amerykańska wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) oraz błotna (Vaccinium oxycoccus), która występuje na północnej półkuli. Odmiany te spotkać można także w Polsce. Obie wykorzystywane są do wyrobu przetworów, ale gospodarczo większe znaczenie ma gatunek wielkoowocowy.
Żurawina wielkoowocowa
Amerykańska odmiana żurawiny pochodzi z Kanady oraz północno-wschodnich terenów Stanów Zjednoczonych. Plantacje tej rośliny obecne są w USA już od XIX wieku. Odmiana wielkoowocowa hodowana jest nie tylko na plantacjach, ale również w ogrodach. Doskonale sprawdza się jako roślina dekoracyjna i okrywowa. Średnica czerwonych owoców może wynieść nawet do 2 cm. Krzewina ta jest wyjątkowo odporna na niskie temperatury.
Żurawina błotna
Odmiana błotna żurawiny występuje naturalnie m.in. w Azji oraz Ameryce Północnej. W Polsce można ją spotkać przede wszystkim na Lubelszczyźnie, Mazurach oraz na Pomorzu. W porównaniu do swojego amerykańskiego odpowiednika, posiada mniejsze i bardziej cierpkie owoce. Ich smak jest mniej intensywny, jeżeli roślina zebrana zostanie po przymrozkach jesiennych. Podobnie jak odmiana wielkoowocowa, żurawina błotna może być uprawiana w ogrodzie.
Uprawa żurawiny
W środowisku naturalnym, krzewy żurawiny porastają torfowiska oraz bagna. W ogrodzie należy jej zapewnić zbliżone warunki, ze szczególnym wskazaniem na stosunkowo wilgotne, przepuszczalne i kwaśne podłoże. Nasiona powinny być sadzone w miejscu nasłonecznionym, dzięki czemu roślina wyda obfite plony owoców. Krzewinki sadzić można jesienią oraz wiosną. Roślina zazwyczaj plonuje w trzecim roku uprawy. Zbiory trwają od połowy września do pierwszych dni listopada.
Żurawina: właściwości
Krzewinki żurawiny są płożące oraz zimozielone. Posiadają nitkowate, długie pędy oraz sztywne, krótkoogonowe i skrętoległe liście. Kwiaty wyrastają na nitkowatych szypułkach, skupiających kilka sztuk pędów wznoszących się z końcówek. Działki kielicha są dość drobne. Niezrośnięte i odgięte do tyłu płatki korony cechują się większą okazałością. Występuje osiem pręcików oraz dolny, pojedynczy słupek. Owoce żurawiny są wielonasienne.
Skład
Żurawina posiada bardzo bogaty skład. Jej owoce są potężnym źródłem minerałów, w tym manganu, jodu, miedzi czy potasu. Dzięki zawartości kwasu benzoesowego, zachowują swoje właściwości przez bardzo długi czas. Ten naturalny konserwant zapobiega rozwojowi drożdży oraz bakterii, a także bywa wykorzystywany jako aromat.
Kalorie
Kaloryczność żurawiny zależy od formy, w jakiej jest podawana. W postaci naturalnej, na 100 gramów przypada 46 kcal. Ze względu na obecność kwasu cytrynowego i jabłkowego, surowe owoce mają jednak dość cierpki smak. Żurawinę częściej spożywa się w postaci suszonej, co znacząco zwiększa jej kaloryczność. Wówczas na 100 gramów przypada 320 kcal.
Wartości odżywcze
Jednym z najbardziej wartościowych składników żurawiny jest błonnik, który może być z niej wyodrębniany. Otrzymuje się go z wytłoków owoców, poprzez ich wieloetapowe czyszczenie, rozdrabnianie oraz jonizację. Błonnik żurawinowy posiada wysoką zawartość frakcji nierozpuszczalnej oraz dobre właściwości aseptyczne.
Witaminy
Owoce żurawiny zawierają dużo witamin, w tym C (kwasu askorbinowego), E oraz K1 (fitomenadionu). Są bogatym źródłem witamin z grupy B, głównie B6 (pirydoksyny) oraz B5 (kwasu pantotenowego). Zawierają także wartościowe flawonoidy oraz inne przeciwutleniacze.
Indeks glikemiczny
Mimo niskiej zawartości węglowodanów oraz wysokiej kwasu cytrynowego i jabłkowego, indeks glikemiczny żurawiny wynosi 45. Podobny IG posiadają owoce i warzywa znacznie słodsze, m.in. banany, ananasy, winogrona czy zielony groszek. Wraz ze stopniem przetworzenia owoców, indeks glikemiczny dodatkowo wzrasta.
Działanie i zastosowanie
Owoców żurawiny nie powinno zabraknąć w codziennej diecie. Nie tylko doskonale sprawdzają się one jako składnik posiłków, ale również jako środek wspomagający leczenie wielu schorzeń. Wynika to z kompleksowego oddziaływania poszczególnych składników na organizm, a tym samym z bardzo szerokiego zastosowania.
W ciąży
W okresie ciąży i laktacji, w kobiecym ciele zachodzi szereg zmian fizjologicznych. Mają one bezpośredni wpływ na przyswajanie składników odżywczych oraz ich metabolizm, a także zwiększenie łaknienia. W takiej sytuacji bardzo łatwo o niedobory witamin i minerałów. Spożywanie żurawiny zaspokaja znaczną część dziennego zapotrzebowania na najważniejsze składniki odżywcze.
Odchudzanie
Niektóre owoce mogą być wartościowym elementem diety odchudzającej. Zawarte w żurawinie składniki usuwają z organizmu toksyny, a także działają odtruwająco. Dzięki obecności błonnika, przyspieszają przemianę materii i ułatwiają usuwanie nadmiaru kilogramów.
Zapalenie pęcherza i dróg moczowych
Dolegliwości związane z zapaleniem pęcherza i dróg moczowych zwykle objawiają się wzmożonym parciem na mocz, a także pieczeniem oraz bólem podczas jego oddawania. Regularne spożywanie żurawiny zwiększa ekskrecję kwasu hipurowego. Jednocześnie obniża pH moczu, co wywołuje działanie bakteriostatyczne i zmniejsza infekcję dróg moczowych.
Nerki
Stany zapalne pęcherza moczowego stanowią często zagrożenie również dla nerek. Dzięki właściwościom anty-adhezyjnym żurawiny, ryzyko rozwoju infekcji bakteryjnych ulega znaczącemu zmniejszeniu. Należy jednak pamiętać, że jej owoce zawierają dużo kwasu szczawiowego. Związek ten może wykazywać działanie potencjalnie niekorzystne u osób cierpiących na kamicę nerkową.
Działanie przeciwbakteryjne
Owoce żurawiny posiadają silne właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Poza regulowaniem pH środowiska organizmu, ich działanie ochronne wynika także z bogatej zawartości kwasu hipuronowego. Zwalcza on m.in. bakterie próchnicowe i przeciwdziała żółknięciu zębów.
Nadciśnienie
Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym oraz przeciwzapalnym, żurawina przeciwdziała destrukcji wewnętrznych ścian naczyń krwionośnych. Uszkodzenia te przyczyniają się do rozwoju wysokiego ciśnienia. Spożywanie soku z żurawiny pozwala na rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zwiększenie swobody przepływu krwi.
Zaparcia i biegunki
Najczęściej zaparcia powodowane są niedostateczną podażą błonnika w diecie. Powinna ona zawierać żurawinę, która przyczynia się do oczyszczenia jelit ze szkodliwych produktów przemiany materii. Nadmierne spożycie jej owoców może wywołać biegunkę.
Cukrzyca
U chorych na cukrzycę typu 2, suplementacja żurawin poprawia kontrolę glikemii. Usprawnienie kontroli metabolicznej wynika z optymalnej podaży antocyjan – naturalnych barwników roślinnych występujących w żurawinie oraz borówkach. Włączenie ich do codziennej diety pozwala również na przeciwdziałanie rozwojowi cukrzycy.
Grzybica
Drożdżaki Candida albicans zasiedlają przewód pokarmowy i biorą udział w procesie rozkładu cukru. Nadmierny rozwój drożdżaków wywołuje jednak grzybicę, która może dotknąć skórę, układ moczowy czy jamę ustną. Zawarta w żurawinie arbutyna to związek dezynfekujący, który ułatwia ich zwalczanie.
Uczulenia i alergie
Spożywanie żurawiny zwiększa odporność, ale nie wpływa bezpośrednio na łagodzenie stanów alergicznych. Owoc żurawiny jest natomiast naturalnym źródłem kwasu benzoesowego. Związek ten może wywoływać reakcje alergiczne po spożyciu, zazwyczaj w formie wymiotów. W przypadku uczulenia na kwas benzoesowy, należy więc unikać spożywania żurawiny.
Dna moczanowa
Dna moczanowa to stan chorobowy, który powstaje w wyniku wykroczenia poza normę poziomu kwasu moczowego w organizmie. Objawia się zesztywnieniem oraz obrzęknięciem stawów, a przede wszystkim bólem dużego palca u stopy. Dzięki obecności witaminy C oraz związków chemicznych zwanych antocyjanami, żurawina ułatwia eliminację kwasu moczowego i łagodzi dolegliwości chorobowe.
W jakiej formie spożywać żurawinę?
Żurawinę spożywać można pod różną postacią. Każda z nich charakteryzuje się nieco innymi właściwościami smakowymi. Żurawina jest w stanie zachować świeżość bardzo długo po zerwaniu – owoce przechowywać można w lodówce nawet przez sześć tygodni.
Suszona
Suszenie to jedna z najpowszechniej stosowanych metod przedłużania trwałości owoców. Obecnie proces ten przeprowadzany jest przy pomocy gorącego powietrza, które wysusza i konserwuje owoce. Aby zatrzymać ich jasny kolor, czasem wykonuje się dodatkowo tzw. siarkowanie. Suszenie zmniejsza wartość odżywczą żurawiny.
Liofilizowana
Liofilizacja to metoda konserwacji żywności, która opiera się na jej zamrożeniu oraz wysuszeniu. Z zamrożonej żurawiny usuwana jest większość wody, jednak wszystkie wartości odżywcze pozostają nienaruszone. Proces ten chroni również żywność przed zepsuciem. Liofilizowane owoce żurawiny nie tracą ani swojego smaku, ani koloru.
Kandyzowana
Kandyzowanie owoców to proces konserwujący, który polega na wielokrotnym smażeniu ich w słodkim syropie. Owoce żurawiny poddane kandyzacji są słodkie i bardziej kaloryczne, ze względu na nasączenie dużą ilością cukru. Metoda ta pozwala jednak na ich dobre zabezpieczenie przed zepsuciem.
Sok
Z 1,5 kg świeżych owoców pozyskać można około jednego litra soku żurawinowego. Niesłodzony napój jest stosunkowo kwaśny i cierpki, w związku z czym spożywany bywa głównie w celach leczniczych. Dla przyswojenia optymalnej ilości wartościowych składników, wystarczy dziennie wypijać pół szklanki soku rozcieńczonego w 0,5 litra wody.
Mrożona
Mrożenie żurawiny w odpowiedniej temperaturze pozwala na zachowanie jej właściwości. Taka forma przechowywania owoców wykorzystywana jest głównie poza sezonem. Proces mrożenia pozwala również na złagodzenie charakterystycznego smaku owoców.
Na surowo
Owoce żurawiny rzadko spożywane są w postaci surowej, co wynika z ich cierpkiego, gorzko-kwaśnego smaku. Surowa żurawina zwykle nie jest spotykana w marketach, a na targowiskach i bazarach sprzedaje się ją wyłącznie przez kilka miesięcy w roku.
Herbata
Suszoną żurawinę wykorzystuje się często w formie składnika herbatek owocowych. Tego rodzaju napoje mogą być pijane o każdej porze dnia i w dowolnej ilości, ze względu na brak kofeiny, teiny oraz innych związków pobudzających. Napar żurawinowy ma soczystą, czerwoną barwę oraz delikatnie kwaskowaty smak.
Tabletki i preparaty
Wyciąg z owoców żurawiny wielkoowocowej obecny jest w wielu suplementach diety. Zazwyczaj dotyczy to produktów, które wspomagają pracę układu moczowego. Zapewniają prawidłowe funkcjonowanie pęcherza moczowego i dróg moczowych, a także sprzyjają wydalaniu wody przez nerki. Preparaty żurawinowe najczęściej dostępne są w formie tabletek, które należy przyjmować doustnie. Poza naturalnymi wyciągami roślinnymi i witaminami, zazwyczaj zawierają bezpieczne dla zdrowia substancje wypełniające, przeciwzbrylające i glazurujące.
Dawkowanie
Optymalną dzienną dawkę żurawiny zapewnia pół szklanki soku rozcieńczonego w wodzie, duża garść suszonych owoców lub jedna trzecia słoika konfitury lub dżemu. Ze względu na pewność zachowania wartościowych składników żurawiny nawet po przetworzeniu, nie ma przeciwwskazań do zakupu gotowych produktów posiadających dobry skład. Najlepiej wybierać wyroby pozbawione cukru, nierozcieńczone oraz zawierające wyłącznie naturalne konserwanty. Żurawiny zasadniczo nie da się przedawkować, jednak nadmierne spożycie może wywołać biegunkę.
Przeciwwskazania i skutki uboczne
Nawet pomimo całego szeregu pozytywnych właściwości, spożywanie żurawiny nie jest zalecane każdemu. Duża zawartość szczawianów doprowadza do ich krystalizacji, co może negatywnie wpływać na osoby przechodzące choroby układu moczowego oraz mające poważne problemy z nerkami. Szczawiany mogą też utrudniać wchłanianie w jelitach wapnia, więc nie powinny być spożywane przez pacjentów cierpiących na osteoporozę. Żurawina nie jest ponadto polecana osobom przyjmującym leki przeciwzakrzepowe, ze szczególnym wskazaniem na warfarynę. Zawarte w owocach związki utrudniają wydalanie jej z organizmu, co zwiększa ryzyko występowania krwotoków.
Żurawina – przepisy
Jeżeli przetwory z żurawiny są prawidłowo zrobione, owoce zachowują większość swoich właściwości leczniczych. Wykorzystuje się je bowiem nie tylko w celach kulinarnych, ale również do walki z różnymi dolegliwościami. Przetwory te pomagają uporać się z grypą i przeziębieniami, a ponadto chronią drogi żółciowe i bardzo dobrze wpływają na wątrobę. Z żurawiny najczęściej robi się różnego rodzaju smarowidła do chleba, jednak może ona posłużyć również jako baza do nalewki.
Dżem
Do przygotowaniu prostego dżemu wystarczą trzy szklanki świeżych owoców, dwie cytryny i cztery gruszki, a także półtorej szklanki cukru i pół szklanki wody. Cytryny należy dokładnie umyć i pokroić w plastry, usuwając jednocześnie pestki. Następnie zalać w misce z wodą i wstawić do lodówki na 15 minut. Po upływie tego czasu, należy całość zblendować z żurawinami oraz obranymi ze skórki gruszkami. Wrzucić całość do garnka, dosypać cukier i podgrzać na wolnym ogniu, a po wrzeniu gotować przez 10 minut bez przykrycia. Po upływie pół godziny wystarczy zdjąć garnek z ognia, porozlewać do słoików i dokładnie zakręcić.
Konfitura
Prostą konfiturę zrobić można także z 50 dag żurawin, kilograma jabłek oraz 30 dag cukru. Jabłka obrać i pokroić, bądź też utrzeć na tarce z dużymi oczkami. Żurawinę przełożyć do rondla, zasypać cukrem i zagotować. Gorącą masę uzupełnić całymi jabłkami i owocami żurawiny, a następnie gotować na niewielkim ogniu. Po zeszkleniu się konfitury, należy przelać całość do słoików i pasteryzować przez 20 minut w temperaturze ok. 90 stopni Celsjusza.
Nalewka
Do przygotowania żurawinówki wystarczą 3 szklanki żurawiny, 0,5 l wódki, 0,25 l spirytusu i 2,5 szklanki cukru. Owoce umyć i osuszyć. Żurawinę mocno rozgnieść lub zmielić w maszynce, a następnie zalać wódką i odstawić na 10 dni. Po upływie tego czasu należy zlać płyn, a pozostałe owoce odcisnąć przez gazę. Nalewkę delikatnie podgrzać i uzupełnić 2,5 szklankami cukru, po czym zamieszać do rozpuszczenia. Po ostudzeniu, dodać do płynu spirytus i odstawić wszystko na dwa tygodnie. Na koniec wystarczy przelać żurawinówkę do butelek.